Redakcja VETOMEDIA
Analiza: Dlaczego napięcia między Iranem a Afganistanem nagle osiągnęły punkt krytyczny
Starcie na granicy w sobotę wybuchło kilka tygodni po tym, jak Iran ostrzegł talibów przed naruszeniem swoich praw do wody z rzeki Helmand
„Kruche” Afganistan może nie faworyzować konfrontacji militarnych, a Chiny prawdopodobnie doradzą deeskalacji, twierdzą analitycy
Afganistan i Iran znalazły się w coraz większym napięciu po wymianie ognia w pobliżu granicznej przejścia, która miała miejsce w sobotę. Starcie wydaje się mieć swoje źródła w trwającym sporze dotyczącym praw obu sąsiadów do wspólnych zasobów wodnych.
W niedzielę doniesienia wskazywały, że walki między irańskimi a afgańskimi siłami bezpieczeństwa na granicy się złagodziły, a obie strony prowadziły rozmowy w celu złagodzenia napięć. Analitycy twierdzą, że kraje regionu, zwłaszcza Afganistan, nie mogą sobie pozwolić na konflikt, który mógłby rozpocząć się od takiego strzelaniny, jaką właśnie widziało irańskie przejście graniczne w Sasuli, ale zakończyć się wyborem stron przez potęgi regionalne.
Tło konfliktu – prawa wodne i rzeka Helmand
Prezydent Iranu Ebrahim Raisi kilka tygodni temu ostrzegł talibów przed naruszeniem irańskich praw do wody z rzeki Helmand, określonych w bilateralnym traktacie podpisanym w 1973 roku.
Wody rzeki Helmand, która ma ponad 1000 kilometrów długości i płynie z Afganistanu do suchych wschodnich regionów Iranu, były przedmiotem zaniepokojenia dla Teheranu ze względu na decyzję Kabulu o zablokowaniu jej w celu wytwarzania energii elektrycznej i nawadniania gruntów rolnych.
Iran od kilku lat boryka się z rosnącymi problemami związanymi z niedoborem wody. Sytuacja ta doprowadziła do protestów rolników w 2021 roku, gdy według Organizacji Meteorologicznej Iranu około 97% kraju borykało się z jakimś stopniem suszy.
Kwestia praw do wody z rzeki Helmand została omówiona 18 maja podczas rozmów między Amir Khanem Muttaqim, tymczasowym ministrem spraw zagranicznych Afganistanu, a jego irańskim odpowiednikiem Hosseinem Amirabdollahianem.
W sobotę Muttaqi spotkał się również w Kabulu z irańskim ambasadorem Hassanem Kazemim Qomem, aby omówić stosunki dwustronne, w tym kwestie wodne.
Zastępca rzecznika afgańskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych napisał na Twitterze: „Minister spraw zagranicznych zaznaczył również, że problemy między dwiema stronami można lepiej rozwiązać poprzez wzajemne dialogi i zrozumienie”.
Muttaqi wcześniej w tym tygodniu powiedział, że talibowie „nadal są zaangażowani” w traktat z 1973 roku, ale dodał, że „nie można lekceważyć długotrwałej suszy w Afganistanie i regionie”.
Kwestia suszy i kryzys humanitarny w Afganistanie
Afganistan zmaga się z trzecim rokiem suszy, a kraj został sklasyfikowany na trzecim miejscu na liście ostrzeżeń awaryjnych wydanym przez Międzynarodową Radę Ocalenia, która podkreśla, jak zmiany klimatyczne przyczyniają się do i pogarszają kryzys w kraju.
Muttaqi, zwracając się do mieszkańców irańskiej prowincji Sistan i Beludżystanu, powiedział, że Afganistan „dzieli wasz ból w równym stopniu”.
W oświadczeniu wydanym 22 maja powiedział: „Apeluję do rządu Iranu, aby nie politykować tego ważnego zagadnienia wody. Optymalnym rozwiązaniem dla nas jest rozwiązywanie takich problemów poprzez zrozumienie i bezpośrednie rozmowy zamiast składania oświadczeń w mediach.
Na przestrzeni ostatnich dwóch lat Islamskie Emirat Afganistanu podjęło kroki w celu rozwiązania problemów, które można kontrolować; jednak „siła wyższa” przekraczająca ludzkie możliwości (ze względu na zmiany klimatyczne) musi być zrozumiana i znaleźć rozwiązanie odpowiednie do niej”.
Jednak w ciągu kilku dni napięcia między oboma krajami dotyczące praw wodnych osiągnęły punkt krytyczny. Talibscy urzędnicy oskarżyli Iran o otwarcie ognia jako pierwsi w sobotę rano w pobliżu prowincji Nimroz w Afganistanie.
Abdul Nafi Takor, rzecznik afgańskiego MSZ, powiedział, że ”afgańska strona natychmiast odpowiedziała, aby zabezpieczyć swoje terytorium i żadna strona nie poniosła strat”.
Kwestie bezpieczeństwa i perspektywy deeskalacji
Analitycy są zdania, że „kruche” Afganistan nie faworyzuje konfrontacji militarnych i może dążyć do uniknięcia większego konfliktu. Jednak niektórzy obawiają się, że sytuacja może eskalować, jeśli żadna ze stron nie ustąpi.
Chiny, które mają duże zainteresowanie w regionie, prawdopodobnie doradzą deeskalację i podejmą kroki mające na celu zapewnienie stabilności.
Wielu analityków uważa, że rozwiązanie konfliktu będzie wymagać angażowania potęg regionalnych, takich jak Chiny, Rosja czy Indie, które mogą działać jako mediatorzy i pomóc w negocjacjach między stronami.
W międzyczasie irańskie i afgańskie władze prowadzą rozmowy, starając się złagodzić napięcia i znaleźć rozwiązania, które będą korzystne dla obu stron.
Mimo że starcie graniczne było poważnym incydentem, istnieje nadzieja, że dyplomacja i dialog będą miały pierwszeństwo, a konflikt zostanie rozwiązany bez dalszych aktów przemocy i destabilizacji w regionie.
